Դասական դպրոց. Ֆայոլ
Հանրային (պետական) կառավարման տեսության զարգացման
երկրորդ փուլը ընդգրկում է 1920-50-ան թթ. ընկած ժամանակահատվածը: Հատկապես այս ժամանակաշրջանում մեծ հաջողությունների
են հասել ամերիկացիները, ինչը պայմանավորված էր մի քանի հանգամանքներով: Ի տարբերություն
եվրոպական երկրների` ԱՄՆ-ում բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները արդեն այդ
ժամանակաշրջանում մեծ ինքնուրույնություն էին վայելում ուսումնական ծրագրերի մշակման
և դասախոսների ընտրության հարցում: Նրանք փորձարկման և նոր կուրսերի որդեգրման լայն
հնարավորություններ ունեին, որոնցից էլ հանդիսանում էր պետական կառավարման տեսությունը,
ինչը նպաստել է այդ գիտության կայացմանն ու տարածմանը:
Հակառակը Եվրոպայում` Ֆրանսիայում և Մեծ Բրիտանիայում,
կրթական համակարգը այդ տարիներին չափազանց կենտրոնացված էր, միատարրությունը ընդհանուր
երևույթ էր համարվում:
Հաջորդ գործոնը, որը մեծապես նպաստել է Միացյալ
Նահանգներում հանրային կառավարման ինտենսիվ զարգացմանը, այն ենթադրությունն էր, որ
հանրային կառավարման գիտությունը և մասնավոր ձեռնարկությունների ղեկավարման գիտությունները
կարող էին և պետք է մոտ լինել: Վարչական կազմակերպման, անձնակազմի ղեկավարման, բյուջետային
տեխնիկայի, մարդկային փոխհարաբերությունների, կազմակերպման տեսության վերաբերյալ կուրսեր
կարդացվել են Ամերիկայի մի շարք բուհ-երում նրանց համար, ովքեր պատրասվում էին պետական
ծառայության, այնպես էլ նրանց համար, ովքեր ապագայում պետք է համալրեին մասնավոր կորպորացիաների
ղեկավար անձնակազմը:
Եվ վերջապես երրորդ գործոնն այն էր, որ ամերիկացիները
միշտ շեշտադրումը կատարել են հանրային կառավարման պրակտիկ նշանակության վրա, նրանց
գիտական մշակումները պարունակում էին պրակտիկ հանձնարարականներ, առաջարկում էին բարեփոխումների
հիմնավորված նախագծեր:
1920-1950-ան թթ. հանրային կառավարման տեսության առավել հայտնի
ուղղություններից էին հանդիսանում դասական դպրոցն ու մարդկային հարաբերությունների
դպրոցը:
Դասական դպրոցի հիմնական նպատակն էր պրոֆեսիանալ
հանրային կառավարման կազմակերպման առաջատար սկզբունքների մշակումը: Գրեթե բոլոր «դասականները»
ելնում էին այն գաղափարից, որ այդ սկզբունքներին հետևելը տարբեր երկրներում կբերի հանրային
կառավարման հաջողությանը: Նրանց այնքան էլ չէր հուզում պետական գործունեության հասարակական
ասպեկտը: Նրանք փորձում էին կառավարման կազմակերպման գործընթացը դիտարկել ավելի լայն
տեսանկյունից, փորձում էին սահմանել պետական կազմակերպման ընդհանուր առանձնահատկություններն
ու օրինաչափությունները: Ընդ որում բավականին հաջող ձևով օգտագործում էին գործոնների
կամ էլ գիտական մենեջմենթի տեսությունը, որը փոխառնվել էր բիզնեսի ղեկավարման կազմակերպումից:
Այդ տեսությունը մշակվել էր Ֆ. Թեյլորի, Գ. Էմերսոնի և Ջ. Ֆորդի կողմից, ովքեր կառավարումը դիտում էին մի շարք գործոնների կոմբինացիայի
արդյունքում գործող մեխանիզմ, որի օգնությամբ հնարավոր է հասնել մաքսիմալ արդյունքների
մինիմալ ծախքերի պայմաններում: Այս բոլոր գաղափարները օգտագործվել են «դասականների»
կողմից հանրային կառավարման հետազոտության պարագայում:
Դասական դպրոցի առավել ականավոր ներկայացուցիչը
ֆրանսիացի գիտնական Ա. Ֆայոլն էր: Նրա «կառավարման տեսությունը» զետեղված է նրա «Ընդհանուր
և արդյունաբերական կառավարում» աշխատության մեջ հրատարակված 1916թ.: Ֆայոլը նաև ղեկավարել
է Փարիզում իր կողմից հիմնած Կառավարման հետզաոտությունների
կենտրոնը: Նա ապացուցում էր, որ իր կողմից ձևակերպված սկզբունքները ունիվերսալ են և
կիրառելի են գրեթե ամենուրեք` տնտեսության ոլորտում, պետական հաստատություններում,
բանակում, նավատորմում և այլուր:
Ֆայոլը տվել է ղեկավարման (կառավարման) դասական
սահմանումը, ինչը ըստ նրա նշանակում է` կանխատեսում, կազմակերպում, կարգադրում, կոորդինացում
և վերահսկում: Կանխատեսում նշանակում է ապագայի հաշվառում և գործողությունների
ծրագրի մշակում, կազմակերպում նշանակում է հաստատության նյութական և սոցիալական օրգանիզմի
ձևավորում, կարգադրում նշանակում է անձնակազմին ստիպել համապատասխան ձևով աշխատել,
կոորդինացնել նշանակում է համախմբել, ներդաշնակեցնել բոլոր ջանքերն ու գործողությունները,
վերահսկել,այսինքն`հոգ տանել, որպեսզի ամեն ինչ իրականացվի համապատսախան սահմանված
կանոններին և հրահանգներին: Ըստ Ֆայոլի յուրաքանչյուր կազմակերպության ղեկավարում ներառում
է 6 հիմնական ֆունկցիաներ` տեխնիկական, կոմերցիոն,
ֆինանսական, ապահովագրական, հաշվառման և ադմինիստրատիվ: Ընդ որում ադմինիստրատիվ
գործառույթները հանդիսանում են գլխավորները: Վերը թվարկված 5 գործառույթներից ոչ մեկը
չի ներառում հաստատության աշխատանքային ընդհանուր ծրագրի մշակման, անձնակազմի հավաքագրման,
ջանքերի կոորդինացման, ներդաշնակության գործողությունների խնդիրները: Այդ ամենը հանդիսանում
է ադմինիստրատիվ գործառույթի խնդիրը, այդ իսկ պատճառով էլ այն գերակայող է համարվում:
Ֆայոլի ձևակերպած ղեկավարման սկզբունքները հետևյալն
են.
1. Աշխատանքի
բաժանում, ինչը
հնարավորություն է տալիս կրճատել ուշադրություն գրավող օբյեկտների քանակը, ինչն էլ
իր հերթին նպաստում է արտադրության որակի և քանակի բարելավմանը նույն ջանքերի ներդրման
պարագայում:
2. Իշխանության
սկզբունքը, այսինքն
կարգադրություններ տալու և ուժի կիրառման իրավասությունն է: Իշխանությունը անիմաստ
է առանց պատասխանատվության, այսինքն` առանց սանկցիաների (պարգևատրման կամ էլ պատժի),
որոնք ուղեկցում են նրա գործողությունը: Պատասխանատվությունը իշխանության պսակն է,
նրա բնական հետևանքը:
3. Դիսցիպլինայի
սկզբունքը ենթադրում
է հնազանդեցում, գործունեություն, համապատասխան վարք ցուցաբերելու կարողություն, հարգանքի
ցուցաբերման նշաններ, որոնք դրսևորվում են ձեռնարկության և նրա աշխատակիցների միջև
ըստ սահմանված ընթացակարգի:
4. Կարգադրության
միասնականության սկզբունքն
է, այսինքն`ծառայողին միևնույն խնդրին առնչվող երկու և ավելի հանձնարարական կարող է
տալ ղեկավարներից միայն մեկը:
5. Ղեկավարման
միասնության սկզբունքն
է, այսինքն` միևնույն նպատակը հետապնդող գործողությունների ամբողջության համար մեկ
ղեկավարի և մեկ ծրագրի առկայություն:
6. Մասնավոր
շահերի ընդհանուրին զոհաբերման սկզբունքն է: Կազմակերպության ներսում ծառայողի կամ էլ նրանց խմբի
շահերը չպետք է վեր դասվեն ձեռնարկության շահերից, պետության շահը միշտ պետք է գերակայի
քաղաքացիների շահերի նկատմամբ:
7. Անձնակազմի
պարգևատրման սկզբունքն
է: Այն պետք է արդար լինի և հնարավորինս բավարարի անձնակազմին և ձեռնարկությանը, գործատուին
և աշխատակցին:
8. Կենտրոնացման
սկզբունքն է, որը
կարող է ընդունվել կամ էլ մերժվել կախված հանգամանքներից և ղեկավարման միտումներից:
Խոսքը գնում է կենտրոնացվածության այնպիսի մակարդակի մասին, որն ամենաբարենպաստը կլինի
ձեռնարկության համար:
9. Հիերարխիայի
սկզբունքն է, ինչը
ենթադրում է ղեկավար պաշտոնների շարք`սկսած ստորինից վերջացրած բարձրագույն պաշտոններով:
10. Կարգ
ու կանոնի սկզբունքն
է, ինչը ենթադրում է համապատասխան տեղ և դեր յուրաքանչյուր անձի համար:
11. Արդարության
սկզբունքն է: Որպեսզի
անձնակազմը կատարի իր պարտականությունները ամենայն ջանասիրությամբ և նվիրվածությամբ,
պետք է բարյացակամ վերաբերմունք ցուցաբերել:
12. Անձնակազմի
մշտականության ապահովման սկզբունքն
է: Կադրերի արտահոսքը հանդիսանում է գործերի վատ իրավիճակի պատճառ և հետևանք:
13. Նախաձեռնության
սկզբունքն է, ինչը
ենթադրում է պլանների առաջադրման և իրականացման ազատություն:
14. Անձնակազմի
միասնության սկզբունքն
է: Ձեռնարկության ուժը կայանում է նրանում, որպեսզի օգտագործի բոլորի կարողությունները,
պարգևատրի յուրաքանչյուրին առանց հարաբերությունների ներդաշնակությունը խախտելու:
Դասական դպրոցի կողմից մշակված սկզբունքները
շոշափում են երկու հիմնական ոլորտ: Դրանցից մեկը վերաբերվում է հանրային կառավարման
համակարգի ռացիոնալ հիմնավորմանը, իսկ մյուսը վերաբերվում է կազմակերպության կառուցվածքի
կազմավորմանը: Դասական դպրոցի առավել կարևոր պոստուլատները համառոտ կարելի է ներկայացնել
հետևյալ կերպ` գիտություն ավանդական հնարքների փոխարեն, ներդաշնակություն հակասությունների
փոխարեն, համագործակցություն ինդիվիդուալ աշխատանքի փոխարեն, մաքսիմալ արտադրողականություն
յուրաքանչյուր աշխատավայրում:
Դասական դպրոցի շրջանակներում հանրային կառավարման
համակարգը հանդիսանում է գծային-ֆունկցիոնալ տիպի հիերարխիկ կազմակերպություն որտեղ
յուրաքանչյուր պաշտոնյաների կատեգորիա ունի հստակ սահմանված գործառույթ: Նման մոդելը
բավականին արդյունավետ է կայուն հասարակական միջավայրում և միատեսակ կառավարչական խնդիրների
և իրավիճակների համար:
Комментарии
Отправить комментарий